Bitcoin Tiền ảo tấn công đời sống thật

Bitcoin trở thành hiện tượng đặc biệt khi một quốc gia có nền kinh tế mạnh như Đức công nhận là tiền tệ hợp pháp. Một số công ty khởi nghiệp tại thung lũng Silicon đang nhận được những khoản đầu tư mạo hiểm lên đến hàng triệu USD để xây dựng các hệ thống thanh toán dựa trên Bitcoin. Tiền ảo đang từng bước tiến vào đời sống thật.

Dòng người xếp hàng chờ đổi tiền ảo Bitcoin tại máy ATM trong khu vực cửa hàng cà phê tại Vancouver, Canada. Ảnh: Yahoo Finance

Một cửa hàng cà phê tại Vancouver, Canada vừa đặt một máy ATM cho phép khách hàng rút tiền mặt qui đổi từ ví tiền ảo Bitcoin của họ. Với máy ATM này, khách hàng cũng có thể nạp tiền mặt vào, mua Bitcoin dùng để thanh toán các giao dịch trên mạng. Bitcoin bắt đầu có giá trị chuyển đổi, hứa hẹn ngày càng thâm nhập sâu vào đời sống thật, kèm theo đó ẩn chứa cả những rủi ro trên một thị trường tiền tệ ảo không được kiểm soát.

Bitcoin mới chỉ có lịch sử 5 năm hình thành và phát triển. Được mô tả vào năm 2008 bởi nhà phát triển (hoặc một nhóm) mang biệt danh Satoshi Nakamoto, những đồng tiền ảo Bitcoin đầu tiên xuất hiện vào năm 2009. Không hề được phát hành, đảm bảo hay chịu sự quản lý bởi bất cứ cơ quan tiền tệ tập trung nào, nhưng Bitcoin được cho là khó bị lạm phát bởi tổng số tiền ảo giới hạn ở mức 21 triệu Bitcoin, và mỗi đợt tung thêm Bitcoin ra thị trường đều được kiểm soát vô cùng chặt chẽ bởi những thuật toán phức tạp. Mọi người có thể sử dụng máy tính nối mạng tham gia vào hệ thống “đào” Bitcoin dưới hình thức giải các câu đố ngày càng khó. Có thể dùng tiền thật hay hàng hóa để đổi lấy Bitcoin. (tham khảo bài: “Bitcoin - đồng tiền điện tử tự do”, PCW 06/2013, trang 66. http://pcworld.com.vn/T1234115).

Đầu năm, giá trị một đơn vị Bitcoin chỉ giao động quanh mức 15 USD, tới tháng 11 đã vượt qua 200 USD rồi tăng liên tục, tới ngày 27/11, giá Bitcoin trên sàn Mt. Gox đã vượt mốc 1000 USD/Bitcoin. Trong tháng 4 cũng chứng kiến một lần giá trị qui đổi Bitcoin tăng vọt lên gần 260 USD trước khi rơi nhanh xuống mức 150 USD. Hiện có khoảng 12 triệu Bitcoin đang lưu thông trên thị trường, giá trị qui đổi đã vượt "chục tỷ đô".

Bitcoin bắt đầu thu hút giới đầu tư 
Giá trị Bitcoin biến động khó lường và tính bí ẩn của hệ thống tạo ra đồng tiền ảo này khiến cộng đồng người dùng thông thường e ngại nhưng lại hấp dẫn các nhà đầu tư. Với tiềm năng tạo ra phương thức thanh toán có chi phí thấp và an toàn hơn so với thẻ tín dụng, Bitcoin khiến giới đầu tư bắt đầu tin tưởng sẽ đến lúc được người tiêu dùng bình thường sử dụng rộng rãi trong việc mua hàng từ các nhà bán lẻ hợp pháp. Đã xuất hiện một số công ty khởi nghiệp (startup) xây dựng hệ thống thanh toán dựa trên Bitcoin.

Circle Internet Financial là một trong những công ty đang tìm cách thúc đẩy Bitcoin trở thành một loại tiền tệ phổ biến cho các hệ thống thanh toán bán lẻ. Công ty khởi nghiệp này do Jeremy Allaire thành lập nhằm cung cấp một hệ thống xử lý thanh toán cho các giao dịch trực tuyến và cả ngoài đời thực. Với khoản tiền đầu tư 9 triệu USD vào Circle Internet Financial, nhà đầu tư mạo hiểm tại thung lũng Silicon, Jim Breyer, tin tưởng sẽ tới lúc hệ thống thanh toán của các nhà bán lẻ lớn trên thế giới chấp nhận Bitcoin. Jim Breyer là người đã đầu tư sớm vào Facebook, ông cũng là thành viên ban quản trị chuỗi cửa hàng Walmart trong hơn một thập kỷ.

Cho đến nay, hầu hết các quốc gia trên thế giới chưa công nhận Bitcoin, thậm chí một số nước còn coi các hoạt động giao dịch Bitcoin là phạm pháp, nhưng đồng tiền ảo này vẫn mê hoặc các nhà đầu tư. Hai anh em sinh đôi Tyler và Cameron Winklevoss từng kiện Mark Zuckerberg ăn cắp ý tưởng của họ để lập nên Facebook, cho biết họ đang sở hữu một lượng lớn Bitcoin và đã đệ trình lên cơ quan quản lý chứng khoán Mỹ, đề xuất cho phép nhà đầu tư mua bán Bitcoin như cổ phiếu.  Mới đây, Đức trở thành quốc gia đầu tiên công nhận Bitcoin là đồng tiền hợp pháp tại nước này.

Đồng tiền kỹ thuật số Bitcoin đang bước dần vào đời sống thật. Trước khi xuất hiện máy ATM đặc biệt ở Canada cho phép khách hàng đổi nhanh Bitcoin ra tiền mặt, đã có một số doanh nghiệp chấp nhận Bitcoin trong thanh toán mua hàng hóa, dịch vụ thật, như một nhà máy rượu vang ở British Columbia (Canada), trang web hẹn hò trực tuyến OkCupid, công ty cung cấp phiếu quà tặng điện tử cho các nhà bán lẻ lớn Gyft... Bạn đọc có thể tham khảo danh sách những nơi ngoài đời thật chấp nhận Bitcoin tại trang usebitcoins.info. Công ty Internet hàng đầu Trung Quốc Baidu cũng mới chấp nhận một số giao dịch thanh toán bằng Bitcoin.

Rủi ro, bí ẩn vẫn hấp dẫn đời sống thật
Việc “đào” Bitcoin ngày càng khó, nhưng người dùng dễ dàng mua Bitcoin để thanh toán với tư cách ẩn danh khiến Bitcoin thu hút thế giới ngầm. Hồi đầu tháng 10, Cục điều tra liên bang Mỹ (FBI) đã tiến hành triệt phá trang web Silk Road (Con đường tơ lụa), chuyên cung cấp hàng hóa và các dịch vụ phi pháp như buôn bán vũ khí, ma túy, tài liệu giả, dịch vụ giết mướn... Bitcoin, thứ không thể thiếu trong thế giới ngầm, là đồng tiền thanh toán duy nhất được chấp nhận trên trang web này. Cơ quan điều tra đã thu giữ lượng Bitcoin kỷ lục, lên tới 26.000 Bitcoin.

Gần đây, các doanh nghiệp chuyển đổi Bitcoin đã nhận thấy những cảnh báo từ nhà chức trách. Hồi tháng 3, Mạng lưới Chống Tội phạm Tài chính trực thuộc Bộ Ngân khố Mỹ đã phát hành bản hướng dẫn về tiền tệ kỹ thuật số, nêu rõ, các doanh nghiệp tham gia vào việc trao đổi tiền ảo cần đăng ký như các doanh nghiệp kinh doanh dịch vụ tiền tệ và tuân thủ những quy định chống rửa tiền. Còn tại Thái Lan, mọi giao dịch mua bán, chuyển đổi liên quan tới Bitcoin đều bị coi là phạm pháp, bởi ngân hàng trung ương nước này xác định đây không phải là một loại tiền tệ. Trong tháng 8, Sở Dịch vụ Tài chính New York đã mở cuộc điều tra vào các hoạt động kinh doanh tiền ảo. Gần hai chục trát hầu tòa đã được gửi tới các công ty công nghệ khởi nghiệp, các nhà đầu tư và những người khác tham gia vào lĩnh vực đang nổi lên này.

Patrick M. Byrne, giám đốc điều hành trang bán lẻ trực tuyến Overstock.com cho biết, công ty đã quyết định tạm dừng kế hoạch chấp nhận thanh toán bằng Bitcoin cho đến khi các vấn đề pháp lý xung quanh tiền ảo được làm rõ. Nhưng những người tiên phong trong việc tạo ra các hệ thống thanh toán bằng Bitcoin vẫn không chùn bước. Fred Ehrsam, đồng sáng lập công ty khởi nghiệp Coinbase, là một trong số đó. Theo ông, việc Silk Road bị xóa sổ là một tín hiệu tích cực, vì “những kẻ xấu, vi phạm luật chơi sẽ dần bị loại bỏ”. Ehrsam đã huy động được 6 triệu USD cho dự án khởi nghiệp. Tiền ảo giúp chi phí thanh toán giảm đáng kể có sức hấp dẫn khủng khiếp.

Các nhà bán lẻ lâu nay thường phàn nàn về khoản phí phải trả cho tổ chức phát hành thẻ từ 2% đến 3% giá trị mỗi giao dịch mua bán khi khách hàng quẹt thẻ tín dụng để thanh toán. Dù vậy, họ chưa tìm ra giải pháp thay thế có chi phí thấp hơn mà vẫn đảm bảo cho người tiêu dùng thanh toán rộng rãi, nhanh chóng, an toàn, và tiện lợi. Hệ thống thanh toán trực tuyến PayPal tính phí cho các nhà bán hàng trong khoảng 2,2% đến 2,9% mỗi giao dịch, và 0,3 USD cho một giao dịch chuyển khoản.

Chi phí thanh toán bằng Bitcoin được cho là sẽ thấp hơn nhờ bản chất mở của công nghệ. Chẳng hạn, công ty Coinbase dự tính không tính phí những pháp nhân chưa đạt doanh thu 1 triệu USD, và chỉ thu phí 1% cho giao dịch chuyển đổi thành tiền thật sau đó. Những công ty khởi nghiệp tương tự cũng hứa hẹn hệ thống thanh toán Bitcoin của họ sẽ có chi phí thấp hơn so với thanh toán thẻ. Nhiều chuyên gia dự đoán các nhà  bán lẻ sẽ khuyến khích khách hàng sử dụng tiền ảo Bitcoin thông qua chính sách giảm giá hoặc quà tặng hấp dẫn. 

Nhưng có những thách thức lớn mà các công ty xây dựng hệ thống thanh toán mới phải đối mặt. Chẳng hạn, làm sao để giữ an toàn cho Bitcoin của khách hàng. Một vụ mất cắp Bitcoin đã xảy ra hôm 7/11. Tin tặc đã đột nhập trang web Inputs.io lấy đi 4.100 Bitcoin, giá trị qui đổi khoảng hơn 1 triệu USD. Inputs.io là một thành viên của Bitcoin Foundation, chuyên cung cấp dịch vụ ví điện tử giữ tiền ảo Bitcoin trên mạng miễn phí cho người dùng.

Ông Allaire cho biết công ty Circle của ông, có trụ sở tại Boston (Mỹ), sẽ bảo vệ Bitcoin của khách hàng của công ty bằng cách tạo ra những “kho dự trữ” tiền ảo trên các thiết bị lưu trữ cách ly với Internet, và được bảo vệ nghiêm ngặt bởi lực lượng bảo vệ có vũ trang.  

Có vẻ như ngành công nghiệp thanh toán đang bị đe dọa nghiêm trọng.

Nguy cơ bị nhóm lợi ích lũng đoạn
Một báo cáo do tiến sỹ Ittay Eyal và giáo sư Emin Gün Sirer của Đại học Cornell phát hành hồi đầu tháng 11 cho thấy, đang tồn tại một lỗ hổng trong cơ chế “đào” Bitcoin mà có thể cho phép một nhóm quyền lực giở trò gian lận, thao túng đồng tiền ảo này.

Mọi người sử dụng máy tính nối mạng tham gia hệ thống “đào” Bitcoin dường như có quyền cạnh tranh bình đẳng khi cứ khoảng 10 phút một lần hệ thống tạo ra một câu đố phức tạp, ai có lời giải được hệ thống chấp nhận sẽ nhận được một số tiền ảo cố định, hiện tại là 25 Bitcoin. Tất nhiên, sử dụng máy tính mạnh sẽ đem đến cơ hội cao hơn cho thợ “đào” Bitcoin. Nhưng báo cáo chỉ ra điểm yếu của hệ thống có thể bị thợ “đào” Bitcoin lợi dụng. Bởi vì những lời giải đều được ghi nhận công khai vào “blockchain” để mọi người theo dõi, nhưng lại không được quảng bá rộng rãi, nên một người nếu giải được một câu đố và giữ bí mật, thì có thể bắt đầu giải câu tiếp theo, trong khi những người khác vẫn loay hoay với câu đố cũ.

Lợi thế không công bằng này trở nên rõ ràng hơn khi một số thợ “đào” bí mật nhóm lại với nhau và chung nguồn lực tính toán để giải các câu đố. Nhóm càng lớn thì càng tăng khả năng giành chiến thắng thường xuyên hơn. Và như thế, một nhóm đủ mạnh có thể kiểm soát Bitcoin không khác gì những đồng tiền được cung cấp và kiểm soát bởi một ngân hàng trung ương mạnh, như đồng đô la Mỹ, euro của châu Âu hay yên Nhật. Nhóm kiểm soát Bitcoin có thể dễ dàng “làm giá” tiền ảo bằng cách bơm thêm hoặc găm giữ Bitcoin. Điều đó sẽ làm mất tính hấp dẫn của tiền ảo là không thuộc sự kiểm soát của bất cứ chính phủ hay tổ chức nào.

Giải pháp ngăn chặn khả năng lũng đoạn thị trường tiền ảo được Eyal và Sirer đưa ra là áp dụng qui tắc “đào” Bitcoin mới bằng một bản cập nhật phần mềm, theo đó tổng mức “đào” Bitcoin của một nhóm không được vượt quá một phần tư khả năng “đào” Bitcoin của toàn cộng đồng. Vấn đề là nhà phát triển Satoshi Nakamoto đã biến mất không để lại dấu vết.
Mặc cho những rủi ro tiềm tàng, nền kinh tế Bitcoin vẫn lớn mạnh không ngừng.